|
Rys historyczny Bractwa Kurkowego w Rawiczu
„Bractwo Strzeleckie Rawicza jest tak stare, jak samo miasto”, zapisano w kronice miasta oraz w aktach Bractwa Strzeleckiego w Rawiczu, które istniały jeszcze w XIX w.
Rawicz położony jest na terenie, który od zawsze jest częścią Wielkopolski. Wyniszczające działania zbrojne podczas wojny trzydziestoletniej, która trwała od 1618 do 1648 r. na ziemiach czeskich, śląskich i państewek cesarstwa niemieckiego, przyczyniały się do napływu uchodźców ze Śląska do Wielkopolski. Największa fala uchodźców pojawiła się jesienią 1637 r., w okolicach wsi Sierakowo, leżącej w dobrach Adama Olbrachta z Przymy Przyjemskiego. Ponieważ zabrakło już miejsca dla kolejnych uchodźców hrabia Przyjemski, dziedzic Sierakowa zwrócił się do króla Władysława IV o zgodę na utworzenie nowego miasta i nadanie mu prawa magdeburskiego.
Wydanie przywileju lokacyjnego nastąpiło 24 marca 1638 r., co jest uważane za dzień narodzin Rawicza. Edykt królewski, podpisany przez Władysława IV, króla Polski zawiera akapit dotyczący stowarzyszeń i bractwa strzeleckiego:
„Ponadto wszystkie bractwa, stowarzyszenia i cechy, następnie i zwyczaje na wzór innych większych miast w tymże mieście mające być ustanowione w pełni akceptujemy. Również bractwo strzeleckie, tak jak zostało ono ustanowione przez dziedzicznego właściciela tego miasta, i dlatego też uznajemy i potwierdzamy wszystkie wolności, prawa i przywileje tegoż bractwa, tak jak zostały im one przyznane przez dziedzicznego właściciela na wieczność”.
Rok później, 26 kwietnia 1639 r., hrabia Przyjemski na zamku w Osiecznej podpisał dokument pański, zawierający spis praw i obowiązków dla mieszkańców Rawicza. W dokumencie właściciel Rawicza zawarł fragment dotyczący bractwa:
„Ponadto zwalniam z kosztów bractwo lub towarzystwo strzeleckie dla członków młodej drużyny, wraz z prawem i uprawnieniami do uprawiania takich ćwiczeń strzeleckich według wzoru innych miast; które to stowarzyszenie lub bractwo, podpisując prawa i wolności, przyrzekam i zobowiązuję się potem zwolnić od pewnych opłat pieniężnych, które należą do mnie jako dziedzicznego pana i do moich potomków”.
Choć mieszkańcy od samego początku musieli w zorganizowany sposób bronić budowanego miasta, to dzień ustanowienia statutu i nadania terenu jest uznawany za moment powstania Bractwa Kurkowego w Rawiczu. Wraz z nadejściem spokojniejszych czasów pod koniec wojny trzydziestoletniej, w mieście ukształtowała się gmina i można było myśleć o opracowywaniu statutów. 8 sierpnia 1642 r. Adam Olbracht Przyjemski zatwierdził pierwszy statut Bractwa Kurkowego, spisany w języku niemieckim oraz nadał bractwu działkę o długości 380 łokci i szerokości 77 łokci pomiędzy bramami Wrocławską a Szymanowską, z postanowieniem o zwolnieniu jej z wszelkich podatków i to nadanie potwierdził przywilejem napisanym po łacinie.
Przez cały okres Rzeczypospolitej szlacheckiej, wszyscy dziedzice popierali działalność Bractwa i potwierdzali nadane przez założyciela miasta przywileje. Statut był zatwierdzony kolejno przez królów: Jana III Sobieskiego w 1676 r., Augusta II w 1713 r., Augusta III w 1758 r. i Stanisława Poniatowskiego w 1780 r.
Na podarowanym przez dziedzica placu został postawiony drewniany budynek brackiej siedziby. Przed nim stała strzelnica – prosta wiata z desek. Budowle z drewna były odbudowywane po kolejnych klęskach jakie spadały na miasto, zarówno po „potopie” szwedzkim w 1660 r.; po pożarze z 1701 r. i po doszczętnym spaleniu miasta 18 lipca 1707 r. przez wojska rosyjskie. Odnowione też były na polecenie Rady Miasta przed wizytą starosty bobrujskiego w 1713 r.
Budowę murowanego gmachu Strzelnicy rozpoczęto w 1792 r., kładąc uroczyście kamień węgielny pod budowę.
W roku 1793, w wyniku drugiego rozbioru Polski, Wielkopolska wraz z terenem ziemi rawickiej znalazła się pod pruskim panowaniem.
Działalność Bractwa została nagle zahamowana przez pożar miasta, który wybuchł 29 kwietnia 1801 roku i pochłonął połowę Rawicza wraz ze zborem ewangelickim i szkołą. Ocalałą w pożarze Strzelnicę Bractwo oddało do dyspozycji miasta i dlatego Bractwo Strzeleckie w Rawiczu nie funkcjonowało w latach 1801 - 1817.
W roku 1820, po 28 latach od rozpoczęcia budowy, ukończono murowaną strzelnicę.
W 1849 r. król Fryderyk Wilhelm IV nadał Bractwu sztandar po tym, gdy miasto w czasie Wiosny Ludów opowiedziało się po stronie władz pruskich.
Bractwo w 1858 r. dobudowało północne skrzydło Strzelnicy, w którym powstała duża sala, oddana do użytku 10 października 1859 r.
W latach siedemdziesiątych XIX w. w ogrodzie zwanym później Parkiem Brackim zbudowano muszlę koncertową. W 1888 r. na 250-lecie Rawicza w Strzelnicy zorganizowano powiatową wystawę przemysłu i rzemiosła. Na tę okazję zbudowano kolumnadę naprzeciwko muszli koncertowej. Przy kolejnej wystawie powiatowej w roku 1900, powstała oszklona kolumnada.
Pod koniec lat osiemdziesiątych XIX w. w Parku wybudowano fontannę, a w następnych latach Bractwo zakupiło tereny leżące na północ i stykające się przez planty z brackim parkiem. Plac nazywany „Ptasią łąką” Bractwo wydzierżawiało na ogródki, ale urządzało w nich imprezy rodzinne. Dzięki kolejnemu powiększeniu terenów Bractwa na południe, przeniesiono na tyły wiaty i kolumnady stanowiska strzeleckie, dotąd biegnące przez środek parku na osi wschód-zachód. Tak utworzona strzelnica kulowa z osiami o długości 150 m została otoczona ceglanymi murami.
1 sierpnia 1892 r. Bractwo Strzeleckie w Rawiczu wyjątkowo uroczyście obchodziło jubileusz 250-lecia istnienia. W tym dniu odbył się niepowtarzalny pochód przez miasto.
Wraz z upiększaniem parku pod koniec XIX w. Bractwo zwróciło się do rządu pruskiego o znaczną pomoc finansową na budowę nowej Strzelnicy. Jednocześnie władze miejskie zobowiązały się do wniesienia wkładu na pokrycie reszty kosztów. Zaprojektowana Strzelnica rozmachem ustępowała jedynie krakowskiemu Celestatowi.
7 kwietnia 1902 r. rozpoczęto rozbiórkę starej strzelnicy, zaś 30 czerwca wmurowano kamień węgielny pod nowy dom strzelecki. W ciągu roku wybudowano podpiwniczony, gmach reprezentacyjny o powierzchni użytkowej 2870 m2 z dwiema salami: dużą z okazałą sceną i balkonem dla orkiestry oraz mniejszą salą, ze względu na piękne, kolorowe witraże w oknach z motywami i emblematami strzeleckimi, zwaną Salą Witrażową. Na parterze umiejscowiono bracką restaurację. W południowym skrzydle budynku Strzelnicy znajdowały się stanowiska strzeleckie, skąd strzelcy oddawali strzały przez uchylane okna, bez konieczności wychodzenia na otwartą przestrzeń.
Na mocy postanowień traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r., Rawicz powrócił do Macierzy, co miało wpływ na funkcjonowanie Bractwa Strzeleckiego, bo organizacja składała się w większości z Niemców. 12 lipca 1920 r. wojewoda poznański wydał okólnik o unarodowieniu i unormowaniu działalności wszystkich bractw strzeleckich na terenie Wielkopolski oraz Pomorza w Rzeczypospolitej Polskiej. Zebranie inaugurujące działalność polskiego stowarzyszenia strzelców w Rawiczu odbyło się 16 października 1920 r. w budynku Strzelnicy. 18 maja 1921 r. odbyło się pierwsze walne zebranie, rozpoczynające działalność polskiego Bractwa, opartą na nowo opracowanym statucie. Nazwa – Bractwo Strzeleckie, była używana do 2 kwietnia 1928 r., kiedy to na walnym zebraniu powrócono do nazwy Bractwo Kurkowe w Rawiczu, symbolicznie przywracając historyczne tradycje bractwa w Polsce.
Prężna działalność rawickiego Bractwa została przerwana z wybuchem II wojny światowej. Budynek strzelnicy został zajęty przez hitlerowców. W czasie wojny wykorzystywano go jako restaurację i reprezentacyjną salę zebrań. Ruchomy majątek Bractwa wraz z dokumentami został zniszczony i rozgrabiony. Wielu członków organizacji zostało wysiedlonych do Generalnej Guberni, wielu przebywało w obozach koncentracyjnych, więzieniach i łagrach, skąd już nie powrócili.
Po zakończeniu II wojny światowej przedwojenni członkowie Bractwa Kurkowego 29 maja 1945 r., zorganizowali zebranie w prywatnym lokalu i Bractwo Kurkowe w Rawiczu wznowiło swą działalność. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej 22 stycznia 1945 r., Strzelnica przez następne pół roku zajmowana była przez wojskową komendę Armii Czerwonej. Po opuszczeniu Rawicza przez wojsko sowieckie, Bractwo Strzelnicę odzyskało i splądrowany budynek odremontowało. Na generalne remonty członkowie Bractwa w 1947 r. dwukrotnie zaciągali pod zastaw pożyczki w banku.
W 1949 r. działalność stowarzyszenia z przyczyn politycznych została zawieszona przez Wojewódzką Radę Narodową w Poznaniu. Starostwo Powiatu Rawickiego 16 lipca podpisało umowę najmu Strzelnicy wraz z inwentarzem i parkiem na cele kulturalne za złotówkę rocznie i nieruchomości oraz majątek Bractwa przejęło. O tym, że władze PRL nie przewidywały wznowienia działalności stowarzyszenia świadczy fakt, że nie przekazały ani złotówki, zapisanej w umowie dzierżawnej obowiązującej przez 12 lat.
Na fali przemian ustrojowych na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, w atmosferze sprzyjającej powrotom do dawnych tradycji, Towarzystwo Przyjaciół Rawicza zainicjowało proces reaktywowania Bractwa Kurkowego. 30 kwietnia 1991 r., odbyło się zebranie, na którym postanowiono wskrzesić najstarszą organizację Rawicza. Pierwsze walne zebranie stowarzyszenia po rejestracji Bractwa w sądzie obyło się 20 lutego 1992 r., na którym przyjęto nowy statut i wyłoniono władze.
8 listopada 1991 r. bracia z Rawicza wzięli udział w pierwszym powojennym a szóstym z rzędu Kongresie Zjednoczenia w Poznaniu. Stanowili jedną z dwunastu delegacji, które odtwarzały dawne struktury Zjednoczenia. Na tym Kongresie pierwszym powojennym Królem Zjednoczenia KBS RP został Roman Rybacki z Rawicza.
3 października 1992 r. bracia zorganizowali obchody 350-rocznicy powstania rawickiego Bractwa Kurkowego, jako ogólnopolską imprezę Zjednoczenia Bractw Kurkowych RP, podczas której Bractwo otrzymało nowy sztandar.
8 kwietnia 1999 r. Bractwo powołało Młodzieżową Drużynę Strzelecką, która osiąga wiele sukcesów na krajowych zawodach strzeleckich młodzieży.
Wraz z reaktywacją rawickiego Bractwa władze miasta w 1992 r. przekazały zdewastowany teren po części nieużytkowanej od lat 50-tych strzelnicy, na którym członkowie bractwa odbudowali tory strzeleckie na 50 m. W ten sposób powstała tzw. strzelnica letnia. Ponadto Zarząd Miasta w umowie użyczył pomieszczenia piwniczne w Strzelnicy. Jednak faktycznie Bractwo z tych pomieszczeń nigdy nie korzystało.
W 2003 r. Roman Rybacki kolejny raz popisał się najcelniejszym trafieniem, tym razem na 14. Europejskich Spotkaniach Strzelców Historycznych w austriackiej miejscowości Vöcklabruck. Na turnieju, rozegranym w dniach od 29 do 31 sierpnia 2003 roku, jako pierwszy Polak w historii zdobył tytuł Króla Kurkowego Europy EGS.
W 2009 r. Dom Kultury, zarządca gminnego mienia, w skład którego wchodzi budynek Strzelnicy wraz z parkiem, przekazał pozostałą część historycznej strzelnicy kulowej w zamian za formalną rezygnację Bractwa z pomieszczeń piwnicznych. I w ten sposób dosłownie i w przenośni Bractwo Kurkowe wróciło na „stare śmieci”. Odzyskane historyczne stanowiska strzeleckie z odbudowanymi przez Bractwo osiami na 50 m obecnie tworzą tzw. strzelnicę zimową i wraz przebudowaną salką stanowią skromną, w porównaniu do całego pierwotnego brackiego majątku, siedzibę stowarzyszenia.
Od 2002 r. w sieci funkcjonuje strona internetowa, na której umieszczane są informacje z bieżącej działalności rawickiego Bractwa i Okręgu Leszczyńskiego.
Z okazji 380-tej rocznicy Bractwo Kurkowe wydało monografię, w której zostały zawarte wszystkie znane materiały z historii stowarzyszenia.
Na 380 lat historii Bractwa Kurkowego w Rawiczu składają się dokonania wielu pokoleń członków stowarzyszenia. Ale to już jest inna opowieść, którą można znaleźć we wspomnianych przed chwilą źródłach.
... spisał Tadeusz Pawłowski, Rawicz, 15 maja 2022 r.
|
